Katedra \ Organy katedry

Organy Bazyliki Katedralnej w Płocku

     Historia organów Katedry jest skomplikowana, a jednocześnie niezwykle interesująca. Niewiele osób wie, że instrument nie został wyprodukowany na zamówienie z przeznaczeniem dla płockiej bazyliki. Inną kwestią jest fakt, że organy, wbrew pozorom, trafiły do murów kościoła już po II wojnie światowej, co nie wyklucza jednak ich zasłużonego wieku.

       Niektóre źródła historyczne wskazują, że muzyka organowa mogła rozbrzmiewać w Katedrze już w roku 1373 r. Na ślad organów na ziemiach polskich już w XII wieku, mogą wskazywać zapiski kronikarza Mistrza Wincentego Kadłubka, choć ten ni słowem nie wspomina o kościele w książęcym piastowskim grodzie nad Wisłą. Autorstwo koncepcji wskazującej, że w roku 1373 płocka Bazylika mogła poszczycić się tym instrumentem przypisuje się nieżyjącemu już organiście i instrumentologowi profesorowi Jerzemu Erdmanowi.
Powyższą tezę potwierdza także organista katedralny pan Wiktor Bramski. Wskazuje przy tym, że ówczesne instrumenty to były pozytywy wykonane z drewna, metalu i stopu ołowiu. Gra na takich organach polegała na naciskaniu klawiszy pięściami lub łokciami.

          Kolejna informacja pochodzi z roku 1545, kiedy to biskup pomocniczy Mikołaj Broliński zapisał w testamencie fundusze na renowację organów, instrument bowiem został zniszczony przez pożar. XVI-wieczne organy miały 20 głosów, a jednym z organistów tego okresu był niejaki Seweryn.

         Źródła wskazują na zakup nowego instrumentu około 1560 r. Pan Bramski nie ma wątpliwości, że Katedra miała również niekiedy więcej niż jeden instrument, co nie jest jednak czymś nad wyraz wyjątkowym.

            W XIX wieku organistą katedralnym był m. in. Tomasz Czerwiński. W roku 1868 z jego córką Teodorą ożenił się Wiktor Gruberski. Początkowo Wiktor był organistą w kościele pw. św. Jana, by ostatecznie zająć posadę organisty katedralnego. Księgi parafialne wskazują, że matką dzieci Wiktora nie była Teodora (księgi wskazują, że Teodora Czerwińska-Gruberska zmarła w 1868 r.), a natomiast Wiktorya z domu Szpekowska. Z małżeństwa tego urodził się m. in. Eugeniusz, późniejszy kapłan diecezji płockiej, wybitny muzykolog, kompozytor i ceniony płocczanin.

          Instrument, który mamy dziś okazję słyszeć, nie został wyprodukowany, tak jak to zazwyczaj się dzieje, z przeznaczeniem dla płockiej bazyliki. Można powiedzieć, że organy „przywędrowały” do nas z ewangelickiego zboru w Sorau (obecnie Żary). Zbudowała je tam w roku 1907 firma Wilhelma Sauera, organmistrza z dorobkiem ponad 1100 instrumentów (m. in. katedra berlińska, kościół pw. św. Tomasza w Lipsku, archikatedra wrocławska św. Jana Chrzciciela). Po I wojnie światowej w latach 20, prób rozbudowy organów dokonała firma Friedricha Ernsta Gustava Heinze, mieszkańca Sorau. Prace przerwała II wojna światowa i zakończenie działalności firmy. W roku 1945 Niemcy opuścili przynależne już do Polski miasto Żary, które opustoszałe, stało się miejscem działalności szabrowników.




           W roku 1953 zapada decyzja, że instrument z Żar zostanie przewieziony do Katedry Płockiej, w której dotychczasowe organy spłonęły w czasie działań wojennych. Przeprowadzkę i montaż powierzono Fabryce Organów Kościelnych Dominika Biernackiego z Włocławka. Biernacki w Żarach zastał zrujnowany instrument, praktycznie bez piszczałek. Postanowił, że z pozostałości po Sauerze, zbuduje od podstaw nowy instrument.


           Instrument posiada 66 głosów, około 4300 piszczałek (od 10 mm do 6 m), pozytyw, dzwony rurowe (A-e), 4 manuały ręczne i klawiaturę nożną.

opr. Jakub Szczepański

 

Źródła:
1. J. Erdman, Organy, Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej 1989
2. A. Ciesiulska, W XIV wieku w płockiej katedrze były już organy, Gazeta Wyborcza 24 maja 2002 r., http://wiadomosci.gazeta.pl/kraj/1,34309,850426.html
3. S. Czermak, Polskie Wirtualne Centrum Organowe, http://www.organy.art.pl/instrumenty.php?instr_id=479
4. H. Woźniak, Tej gapy Gruberskiego zazdrościła nam Europa, http://plock.gazeta.pl/plock/1,35681,7752028,Tej_gapy_Gruberskiego_zazdroscila_nam_Europa.html
5. H. Woźniak, Czas upamiętnić wielką rodzinę Gruberskich, http://plock.gazeta.pl/plock/1,35681,8591424,Czas_upamietnic_wielka_rodzine_Gruberskich.html